آسیب‌شناسی کمّی پایان‌نامه‌های دانشگاهی نگارش‌یافته با تکیه ‌بر نسخ خطی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد مدعو، گروه باستان‌شناسی و تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه دولتی نیشابور، نیشابور، ایران.

2 استادیار، گروه باستان‌شناسی و تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه دولتی نیشابور، نیشابور، ایران.

چکیده

هدف: امروزه پژوهش‌های دانشگاهی از جمله موضوعاتی است که می‌تواند از قابلیت بالقوه جهت ارتقای دانش برخوردار باشد. در این بین، مطالعات آرشیوی را می‌توان از حوزه‌هایی دانست که با توجه به ظرفیت‌های ممتاز پژوهشی، مورد توجه جدی قرار نگرفته است. بهره‌گیری از نسخ خطی، به‌ عنوان یکی از منابع علمی مطرح در علوم -با ضریب تأثیر گوناگون در هر رشته- محسوب می‌شود. نسخ خطی اسلامی به ‌واسطه ارزش‌های محتوایی و ظاهری دستمایه پژوهش‌های نسبتاً گسترده‌ای قرار گرفته‌اند. هدف از پژوهش حاضر، پاسخ به پرسشی‌ چندگانه است؛ مبنی بر این ‌که تاکنون چه تعداد از پایان‌نامه‌های دانشگاهی نگارش‌یافته در ایران با محوریت نسخ خطی بوده و پراکندگی جغرافیایی (شهر-دانشگاه)، پراکندگی رشته، پراکندگی مقطع و سالشماری آن، به چه نحو بوده است و چه رویکردهایی در استفاده از نسخ حاکم بوده است؟
روش/رویکرد پژوهش: روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی و نمونه‌گیری بر اساس دو پایگاه مورد تأیید وزارت علوم و مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی (ایران‌داک و کتابخانه ملی) صورت پذیرفته است.
یافته‌ها و نتایج: یافته‌ها حاکی از آن است که 135 دانشگاه در 58 شهر به نگارش 2707 پایان‌نامه پرداخته‌اند که تهران با 22 مرکز، در صدر این آمار قرار دارد. رشته‌های بهره‌مند از نسخ خطی 32 رشته و زبان و ادبیات فارسی با 1160پایان‌‌نامه، فاصله‌ای محسوس با سایر رشته‌ها دارد. تعداد 2236 پایان‌نامه متعلق به مقطع کارشناسی‌ ارشد و 471 پایان‌نامه متعلق به مقطع دکتری است. از 1333ش. تا پاییز 1401ش. نگارش پایان‌نامه هر سال، برخوردار از تفاوتی چشمگیر است، چنان که می‌توان به 1399ش. با 246 پایان‌نامه و به مدت 10 سال اشاره داشت که در آن پایان‌نامه‌ای با محوریت نسخ خطی، نگارش نیافته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Quantitative Pathology of University Theses Written on the Basis of Manuscripts

نویسندگان [English]

  • Mostafa La'l Shateri 1
  • Peiman Abolbashari 2
1 Visiting Lecturer, Department of Archeology and History, Faculty of Literature and Humanities, University of Neyshabur, Neyshabur, Iran
2 Assistant Professor, Department of Archeology and History, Faculty of Literature and Humanities, University of Neyshabur, Neyshabur, Iran
چکیده [English]

Objective: Nowadays, academic research is one of the topics that can have the potential to improve knowledge. Meanwhile, archival studies can be considered as among the areas that have not been given serious attention proportionate to their excellent research capacities. Using manuscripts, as one of the prominent scientific sources in science, is considered with different influence coefficients in each field. In the meantime, Islamic manuscripts have been the subject of relatively extensive research due to their content and apparent values. The present research is intended to answer a multi-faceted question as to how many of the university theses written in Iran have been based on manuscripts; the geographical dispersion (city-university); the field dispersion; the level of study dispersion and its chronology; in what way and, in the meantime, what approaches have prevailed in the use of manuscripts?
Research/Method Approach: The method of this research is descriptive-analytical and the sampling is conducted on the basis of two databases approved by the Ministry of Science and academic and research centers (IranDoc and National Library).
Findings and Conclusion: The findings indicate that 135 universities in 58 cities have undertaken to write 2707 theses, among which Tehran is ranked at the top with 22 centers. The fields benefiting from the manuscripts of 32 fields and Persian language and literature with 1160 theses have a noticeable distance from other fields. 2236 theses belong to the master's level and 471 theses belong to the doctoral level. From 1333 Sh/1954 AD to the fall of 1401 Sh/2022 AD, writing the thesis has annually undergone a significant difference, as one can refer to 1399 Sh/2020 AD with 246 theses and the 10 years, in which no theses were written focusing on manuscripts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • manuscripts
  • thesis
  • university
  • city
  • field of study
  • level of study

مراجع

اورستی، پائولا (1385). نسخه‌های خطی اسلامی: ویژگی‌های مادی و گونه‌شناختی. ترجمه شیرین بنی‌احمد. نامه بهارستان، 11-12، 35-74.
ایمانی، بهروز (1380). در جستجوی نسخ خطی: معرفی پایان‌نامه‌های تحصیلی در حوزه تصحیح متون (رشته زبان و ادبیات فارسی) (بخش نخست). آینه میراث، 13، 71-76.
ایمانی، بهروز (1380). در جستجوی نسخ خطی: معرفی پایان‌نامه‌های تحصیلی در حوزه تصحیح متون (رشته زبان و ادبیات فارسی) (بخش دوم). آینه میراث، 14، 67-70.
ایوانف، ولادیمیر (1386). خروج نسخه‌های خطی از ایران. نامه بهارستان، 13-14، 477-478.
خانی‌پور، رضا (1390). بررسی علل و عوامل خروج کتاب‌های خطی از ایران و راه‌های مقابله با آن. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 54، 219-262.
دبیران، حکیمه (1379). آشنایی با نسخه‌های خطی فارسی در آمریکا (کتابخانه مرکزی عمومی نیویورک). نامه بهارستان، 2، 119-124.
رحمتی، محمدکاظم (1395). اهمیت نسخه‌های خطی برای مطالعه تاریخ تشیع. میراث شهاب، 84-85، 159-250.
ساکت، سلمان (1388). پایان‌نامه‌های تصحیح نسخ خطی در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. گزارش میراث، 35، 71-79.
سلیم‌گندمی، حمید (1385). وراقان و نقش آن‌ها در توسعه کتابخانه‌ها. مطالعات کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 65، 239-248.
شرافت، امیرحسین (1387). فهرست‌نویسی و انتشار نسخ خطی و تأثیر آن در تحقیق و پژوهش. کتاب ماه کلیات، 125، 5-13.
شکراللهی، احسان‌الله (1383). نقش پایگاه جامع اطلاعاتی نسخ خطی در تدوین تاریخ علم ایران و اسلام با تأکید بر دیدگاه‌های استاد عبدالحسین حائری. کتاب ماه کلیات، 9-10، 20-25.
شعبانی، احمد (1381). بررسی پراکندگی جغرافیایی نسخ و مجموعه‌های خطی در کتابخانه‌های کشور. علوم اجتماعی و انسانی، 36.
شیروانی‌ناغانی، سمیه (1389). پایان‌نامه‌های تصحیح نسخ خطی در دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه یزد. گزارش میراث، 39، 63-69.
طباطبایی‌امیری، فائزه‌سادات (1395). ارزیابی کیفیت وب‌سایت‌های فارسی‌زبان در حوزه نسخ خطی. بساتین، شماره 5-6، 197-212.
عظیمی، حبیب‌الله (1383). در اندیشه فردای نسخه‌های خطی. آینه میراث، 26، 28-31.
عظیمی، حبیب‌الله (1388). تلاشی مضاعف در حوزه نسخ خطی. کتاب ماه کلیات، 145، 14-15.
عظیمی، حبیب‌الله (1389). نسخ خطی و فهرست‌نویسی آن در ایران. تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی، 52، 71-92.
عظیمی‌، حبیب‌الله (1396). نسخه‌نامه. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
غلامی‌جلیسه، مجید (1385). کتابخانه‌های دیجیتال نسخ خطی. پیام بهارستان، 59، 159-170.
غیاثیان، محمدرضا (1400). مهاجرت نسخ خطی ایران به دربار عثمانی در دوره صفوی و سرنوشت آن‌ها. آینه میراث، 69، 63-93.
فدایی، غلامرضا (1386). آشنایی با نسخ خطی و آثار کمیاب (فارسی و عربی). تهران: سمت.
فدایی، غلامرضا (1389). پژوهش نسخه‌های خطی و چالش‌های موجود. کتاب ماه کلیات، 156، 22-27.
مایل‌هروی، نجیب (1398). کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی. ج 2. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
مایل‌هروی، نجیب (1393). تاریخ نسخه‌پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی. تهران: سوره مهر.
محمدی، امین (1394). تحلیلی بر پایان‌نامه‌های حوزه اسناد تاریخی و نسخ خطی. نقد کتاب میراث، 5، 205-236.
مسعودی، اکرم (1382). معرفی پایان‌نامه‌های تصحیح نسخ خطی مقطع کارشناسی‌ ارشد و دکتری زبان و ادبیات فارسی سال‌های 80، 81 و 82. کتاب ماه کلیات، 69-70، 186-189.
مسعودی، اکرم. (1384). معرفی پایان‌نامه‌های تصحیح نسخ خطی (کارشناسی‌ ارشد و دکتری 83-1384) دانشگاه تهران. کتاب ماه کلیات، 92-93، 120-121.
مسعودی، اکرم. (1384). پایان‌نامه‌های نسخ تصحیح نسخ خطی در دوره‌های کارشناسی‌ ارشد و دکتری دانشگاه تهران. کتاب ماه کلیات، 96، 110-111.
ناصری‌مالوانی، علیرضا. (1389). نگاهی به چکیده‌نامه پایان‌نامه‌های حوزه نسخ خطی. کتاب ماه کلیات، 156، 108-123.
References
Alam, M. (2021). Persian Manuscripts in Victoria Memorial, Kolkata. Iran, 59, 322-332.
Asili, S. (2017). A Catalogue of the Arabic and Persian Manuscripts in the Arts and Social Sciences Library of the University of Bristol. Iran, 43, 283-289.
Deroche, F. (2005). Islamic Codicology: An Introduction to the study of Manuscripts in Arabic script, London: Al-Furqan Islamic Heritage Foundation.
Madelung, W. (1992). Manuscripts in Historical Research and Text Edition. The signnificance of Islamic Manuscripts. London: Al-Furqan Islamic Heritage Foundation.
Szuppe, M. (1997). A Preliminary Account of the Persian Manuscripts in the Collection of the Late Sir Harold W. Bailey. Iran, 35, 93-101.
پژوهشنامه مطالعات نسخ خطی
دوره 1، شماره 2
شهریور 1402
صفحه 5-35

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار