معرفی و بررسی یک نسخه خطی نویافته درباره جنگ‌های دوره دوم ایران و روس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکتری تاریخ محلی، مدیر مرکز نسخ خطی، آستان قدس رضوی، مشهد، ایران.

چکیده

هدف: منشآت یکی از منابع مهم تاریخی در دوره قاجار محسوب می‌شود. یکی از مقاطع مهم تاریخی در دوره قاجاریه وقوع دو دوره جنگ بین ایران و روسیه است. در این پژوهش منشآت نویافته با عنوان رونوشت نامه‌های عباس میرزا ولیعهد مورد بررسی قرار می‌گیرد. بررسی ارزش‌های اطلاعاتی محتوای منشآت مورد معرفی درباره دوره دوم جنگ‌های ایران و روسیه است. در این بررسی ضمن دسته‌بندی و مشخص نمودن محتوای نامه‌های مورد بحث، به برخی از ویژگی‌های مهم اطلاعاتی آن نیز توجه می‌شود. اهمیت این منشآت از آن روست که دربرگیرنده سواد اسناد و نامه‌هایی مرتبط با موضوعات مختلف درباره دوره دوم جنگ‌های ایران و روسیه است که تاکنون مورد استفاده قرار نگرفته است.
روش و رویکرد پژوهش: روش پژوهش کتابخانه‌ای است و با بررسی نسخه‌شناسی و نسخه پژوهی اثر تلاش می‌گردد تا با طرح پرسش‌هایی مانند ارزش‌های اطلاعاتی منشآت چگونه است؟ اهمیت اطلاعات منشآت قائم مقام فراهانی در موضوع جنگ‌های ایران و روسیه چیست؟ و ارزش‌های اطلاعاتی ‌منشآت تازه‌یاب چیست؟ جنبه‌های مختلف موضوع بررسی گردد. همچنین برای تأکید بیشتر بر اهمیت منشآت و نو بودن محتوای آن با دیگر منشآت همزمان بررسی تطبیقی خواهد شد.
یافته‌ها و نتایج پژوهش: یافته‌ها و نتایج پژوهش نشان می‌دهد که این نسخه در 128 صفحه دربرگیرنده 103 نامه است که از این تعداد 54 نامه در رابطه با ایران و روسیه، 12 نامه روابط ایران و عثمانی، 6 نامه ایران و انگلیس، 3 نامه مربوط به اتریش، 4 حکم از فتحعلیشاه، 1 نامه به فرانسه و 23 نامه متفرقه با محتوای مختلف داخلی است. این نامه‌ها به نوعی مکمل سه جلد نامه‌های قائم مقام است که توسط جهانگیر قائم مقامی به چاپ رسیده است. 54 سند مورد بررسی در این منشآت که شامل نامه‌نگاری 8 نفر از نمایندگان مختلف دولت روسیه در پست‌های مختلف اداری با عباس میرزا و دیگر افراد دربار است. تاکنون از اسناد و نامه‌های تاریخی مورد معرفی در پژوهش‌های فارسی درباره دوره دوم جنگ‌های ایران و روسیه استفاده نشده است. محتوای این منشآت در بررسی با دیگر منشآت هم‌ دوره در موضوعاتی مانند وضعیت روابط سیاسی ایران و روسیه، برخورد نمایندگان دو طرف در جنگ، مسائل و مشکلات مناطق درگیر در جنگ، روابط ایران و عثمانی و زد و خوردهای مرزی و برخی مسائل اجتماعی در مناطق درگیر در جنگ از اهمیت زیادی برخوردار است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Introduction and Review of a Newly-Found Manuscript about the Second Period of Iran-Russia Wars

نویسنده [English]

  • َAbolfazl Hassanabadi
Ph. D in Local History, Manager of Astan Quds Manuscript Center Astan Quds Razavi, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Objective: Munshāt (compositions) is considered as one of the important historical sources in the Qajar period. One of the significant historical junctures in the Qajar period was the outbreak of two wars between Iran and Russia. In this research, the newly-found sources called transcripts of the letters of Crown Prince Abbās Mīrzā are examined. The purpose of this study is to examine the information values ​​of the content of the introduced compositions about the second period of the Iran-Russia wars. In this study, while categorizing and specifying the content of the letters in question, some of its important information features are also taken into consideration. The importance of these compositions is because they contain the very documents and letters related to various topics about the second period of the Iran-Russia wars that have remained unused so far.
Research Method/Approach: The research method is library and by examining the codicology and studying the manuscript of the work, an attempt is made to survey the different aspects of the subject by raising such questions as: What are the information values ​​of the sources? What is the significance of the information of Qā’m Maqām Farahānī’s munshāt concerning the Iran-Russia wars? And what are the information values ​​of the newly-found munshāt? Besides, to further emphasize the importance of the munshāt and the novelty of its content, it is compared with other munshāt as well.
Findings and Conclusions: The findings and conclusions of the research show that this 128-page copy contains 103 letters, of which 54 letters are related to Iran and Russia, 12 letters concern Iran-Ottoman relations, 6 letters concern Iran and Britain, 3 letters are related to Austria, 4 decrees from Fatḥ ‘Alī Shāh, and one letter to France, and 23 miscellaneous letters with various domestic content. These letters are somehow a complement to the three volumes of Qā’im Maqām’s letters that were published by Jahāngīr Qā’im Maqāmī. 54 documents examined in these compositions include correspondence of 8 different representatives of the Russian government in various administrative positions with Abbās Mīrzā and other members of the court. So far, the historical documents and letters introduced in Persian research projects wars have not been used about the second period of Iran-Russia. The content of these compositions is highly important compared with other contemporary compositions, such as the state of political relations between Iran and Russia, the confrontation between the representatives of the two sides in the war, the issues and problems of the regions involved in the war, Iran-Ottoman relations, border skirmishes, and some social issues in the conflict regions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • munshāt
  • Qajar Dynasty
  • war
  • Russia
  • Iran
اعتمادالسلطنه، محمدحسن (1363). تاریخ منتظم ناصری، به تصحیح محمداسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
اسچرباتوف (1353). مقدمات جنگ دوم ایران و روسیه، ترجمه محمود کی، بررسی‌های تاریخی.
بهروز، مازیار (1393). بازنگری جنگ دوم ایران و روسیه: عوامل و دیدگاه‌ها، ترجمه حسین احمد زاده نودیجه، پیام بهارستان، پاییز و زمستان، 24.
تکمیل همایون، ناصر (1384). میرزا محمد صادق مروزی در مسند وقایع نگاری، مجله علوم‌انسانی دانشگاه الزهرا (س)، بهار، 53.
حسن آبادی، ابوالفضل (1397). منشآت‌های دوره تیموری (بر اساس تحلیل منشأالانشاء)، گنجینه اسناد سال بیست و هشتم، ۴.
خیراندیش، عبدالرسول (1379). منشآت قلم تاریخ 1، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، خرداد، 32.
جهانگیر میرزا (1327). تاریخ نو شامل حوادث دوره قاجاریه از سال ۱۲۴۰ تا ۱۲۶۷ قمری، به سعی و اهتمام عباس اقبال، علی اکبر علمی، ‎تهران.
دنبلی، عبدالرزاق (1383). مآثرسلطانیه. تصحیح و تحشیه غلامحسین زرگری نژاد، موسسه انتشاراتی روزنامه ایران، تهران.
سپهر، محمد تقی (1377). ناسخ التواریخ، به اهتمام جمشید کیانفر، چاپ دیبا، انتشارات، اساطیر، ج ۱و۲، تهران.
صدرایی خویی (1377). فهرست نسخه‌های خظی کتابخانه مجلس شورای اسلامی. با نظارت عبدالحسین حائری، مرکز مطالعات تحقیقات اسلامی، تهران، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
طلوعی، محمد؛ بهزادی، محمدرضا؛ میرزاخانی، محمد (1395). خداوندگار لحن: نامه‌های تازه‌یاب قائم‌مقام فراهانی، انتشارات پرنده، تهران.
قائم مقامی، جهانگیر (1357). نامه‌های پراکنده قائم مقام فراهانی: بخش اول. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ.
قائم مقامی، جهانگیر (1358). نامه‌های سیاسی و تاریخی سید الوزرا قائم مقام فراهانی (درباره معاهده صلح ترکمانچای و غرامات آن)/ با حواشی و تعلیقات جهانگیر قائم مقامی، دانشگاه ملی ایران، تهران.
قائم مقامی، جهانگیر (1359). نامه‌های پراکنده قائم مقام فراهانی: بخش دوم، بنیاد فرهنگ ایران، تهران.
قائم مقام فراهانی، ابوالقاسم (1377). منشآت قائم مقام با مقابله با نسخه فرهاد میرزا و چند نسخه دیگر بانضمام حواشی و تعیین تاریخ نگارش نامه‌ها، باهتمام جهانگیر قائم مقامی، تهران کتابخانه ابن سینا. ‎
قائم مقام فراهانی، ابوالقاسم (1380). احکام الجهاد و اسباب الرشاد، تصحیح و مقدمه تاریخی غلامحسین زرگری نژاد، تهران: انتشارات بقعه.
لاچینی، ابوالقاسم (1326). احوالات و دستخط‌های عباس میرزا قاجار و تاریخچه مختصری از جنگ‌های ایران با دول روسیه و عثمانی، بنگاه مطبوعاتی افشاری، تهران.
مروزی، میرزا محمد صادق (1369). آهنگ سروش یا تاریخ جنگ‌های ده ساله ایران و روس، گردآورنده حسین آذر، تصحیح امیر هوشنگ آذر، تهران: مصحح.
هدایت، رضاقلی خان (1339). تاریخ روضه الصفای ناصری، تهران: خیام.
مرشدلو، جواد (1397). الکسی پترویچ یرملوف و مدیریت استعمار تزاری در جنوب قفقاز (1231/1816-1242/1827)، تاریخ اسلام و ایران، ۴۲.
ﻣﺮداﻧﯽ، فیروز (1377). ﺗﺮﺳﻞ و ﻧﺎﻣﻪ‌ﻧﮕﺎری در ادب ﻓﺎرﺳﯽ. ﮐﯿﻬﺎن ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ، 147.
مهدی زاده، مهدی (1378). تاریخچه منشآت در ادب فارسی، کیهان فرهنگی، 154.
نجمی، ناصر (1374). عباس میرزا، مهارت. تهران: علمی.
References
Chisholm, Hugh, ed. (1911). Paskevich, Ivan Fedorovich. Encyclopædia Britannica. Vol. 20 (11th ed.). Cambridge University Press.